Według międzynarodowych ekspertów największym zagrożeniem humanitarnym, ekonomicznym i ekologicznym dla współczesnego świata są zmiany klimatyczne. Gwałtowne zjawiska pogodowe, topniejące lodowce, upały, susze i powodzie, a co za tym idzie utrata bioróżnorodności stanowią realne zagrożenie dla naszego dziedzictwa naturalnego, ale także dla dziedzictwa kulturowego. Kolejnym niezwykle istotnym zjawiskiem, które kształtuje naszą rzeczywistość, są migracje ludności, zarówno te przymusowe, w wyniku kryzysów naturalnych i politycznych, jak i te z wyboru, w poszukiwaniu lepszych możliwości rozwoju i wiążące się z nimi wyzwania związane z wielokulturowością. Projekt „Schronienie” to próba włączenia się instytucji kultury w globalną dyskusję, jak reagować na te nieuniknione zmiany i jak się do nich adaptować, wykorzystując wszystkie możliwości, jakimi dysponuje muzeum – wiedzę na temat dawnych, bardziej zrównoważonych sposobów współistnienia z naturą, edukację, działania artystyczne i międzynarodową współpracę z instytucjami kulturalnymi i uniwersytetami. U podstaw „Schronienia” leży holistyczne myślenie o dziedzictwie, łączącym dziedzictwo kulturowe z naturalnym – świat ludzi ze światem natury i istot nie-ludzkich i przekonanie, że otwarcie murów muzealnych pozwoli na bardziej czułe i uważne obcowanie z przyrodą i większe zaangażowanie w jej ochronę. Ochronę naszego dobrostanu.
Sercem projektu i wystawy jest interdyscyplinarna twórcza współpraca. W niezliczoną ilość wydarzeń artystycznych, edukacyjnych i badawczych zaangażowanych zostało dziesiątki międzynarodowych ekspertów i ekspertek z zakresu ekologii, antropologii kultury i etnografii, edukatorów i edukatorek, artystów i artystek, twórców i twórczyń ludowych, ale także studentów i studentek z Wydziału Architektury Politechniki Gdańskiej, Wydziału Rzeźby i Intermediów oraz Wydziału Wzornictwa Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku, Instytutu Antropologii i Etnologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Podstawą tej kolaboracji była współpraca z partnerami projektu z Norwegii, Islandii i Polski – Oslo School of Environmental Humanities z Uniwersytetu z Oslo UiO (Norwegia), Arktycznym Uniwersytetem w Tromsø UiT (Norwegia), Trøndelag Bildende Kunstnere (TBK) (Norwegia), Domem Norweskim – muzeum regionu Snæfellsnes (Islandia), Biurem ds. Wielokulturowości w Akureyri (Islandia), Islandzkim Centrum Praw Człowieka w Reykjavíku (Islandia) oraz Miejskim Teatrem Miniatura w Gdańsku. Dzięki temu wielogłosowi możliwe stało się stworzenie przestrzeni kreatywnej współpracy i wymiany myśli oraz zaproponowanie licznych bardzo różnorodnych działań edukacyjnych i popularyzatorskich zarówno dla specjalistów, jak i wszystkich odwiedzających muzeum.
Najważniejszym celem projektu była edukacja proekologiczna i wielokulturowa – niemal każdego dnia w Spichlerzu Opackim i w muzealnym ogrodzie gościliśmy grupy przedszkolne i szkolne, ale także całe rodziny i osoby dorosłe, spędzające twórczo czas na zajęciach inspirujących do powrotu do dawnych rzemiosł, bardziej zrównoważonego myślenia o codziennym życiu i poszukujących ukojenia w kontakcie z naturą. Wiele działań edukacyjnych oddano w ręce imigrantów i imigrantek, głównie pochodzących z Ukrainy. Szczególnie istotne okazały się międzykulturowe warsztaty kulinarne prowadzone przez osoby pochodzące z dziesięciu różnych miejsc na świecie. Każdy warsztat zawierał indywidualną historię smaków rodzinnego domu, zapachów tradycyjnych potraw, ale także opowieść o trudach emigracji, próbach odnalezienia się w obcym miejscu i potrzebie podzielenia się własną kulturą, także poprzez tradycyjny posiłek. Oprócz wspólnego biesiadowania w muzealnym ogrodzie i budynku Oddziału Etnografii odbywały się także wielokulturowe potańcówki, koncerty, plenery artystyczne czy festiwal filmów rdzennych Etnomatograf.
W założeniu „Schronienia” ważną rolę odgrywa przekonanie, że poczucie dobrostanu i równowagi w czasach pełnych napięć można osiągnąć poprzez kulturę – praktykowanie sztuki i obcowanie z nią oraz edukację artystyczną. Temat projektu zadany został artystom i artystkom z Polski i zagranicy, którzy z niezwykłą wrażliwością poszukiwali odpowiedzi na pytanie, czym jest dla nich jest schronienie. Wśród zaproszonych gości znaleźli się zarówno wybitni muzycy z Berlin Piano Trio czy światowej klasy organista Karol Mossakowski, jak i artyści współcześni, jak: pochodzący z Niemiec Florian Tuercke, norweska fotografka Erle Kyllingsmark, Agnieszka Kurkowska czy Ludomir Franczak oraz norwescy artyści i artystki ze stowarzyszenia TBK: Eva Ballo & Inga Skålnes, Linn Halvorsrød, Pål Lersveen, Leiken Vik. Pojawili się także twórcy i twórczynie związani z teatrem tańca i animacją ruchem: Dana Chmielewska, Ula Zerek czy Agarta Gregorkiewicz. Sztuka stała się także formą arteterapii dzięki zajęciom plastycznym i związanym z pracą z ciałem. W projekt włączeni zostali także artyści ludowi oraz kolekcja sztuki ludowej ze zbiorów muzeum.
Głos ekspercki w projekcie usłyszeć można w serii dziesięciu podcastów zrealizowanych wspólnie z Torbą reportera i podcastera oraz w książce „Schronienia. Eseje na czas kryzysu | Shelters. Essays for a time of crisis”, które bogactwem wątków i tematów odzwierciedlają złożoność i interdyscyplinarność projektu. Badaczki i badacze zostali także zaproszeni do włączenia się w proces tworzenia wystawy – przygotowane przez nich raporty stały się komentarzem do kolekcji stałej muzeum i próbą odpowiedzi na pytanie, jak żyć w sposób bardziej zrównoważony. Ważnym elementem myślenia o przyszłości stała się tradycyjna, lokalna wiedza o przeszłości przechowywana w muzealnej kolekcji – racjonalne i wspólnotowe gospodarowanie, silny związek dawnych mieszkańców regionu ze środowiskiem naturalnym i pamięć o sposobach reagowania na zmiany, które są przecież nieodzownym elementem naszego życia.
Wyjątkowość „Schronienia” to także odwaga oddania tematu w ręce młodych ludzi – przyszłych architektów, artystów oraz etnologów. Ich kreatywność i nieszablonowość w myśleniu pozwoliła na wzbogacenie projektu o zupełnie nowe jakości. Studenci Politechniki Gdańskiej razem ze swoimi tutorami podjęli się zaprojektowania i skonstruowania tymczasowych schronień w ogrodzie muzealnym. Archiwalne fotografie ze zbiorów muzeum stały się materiałem do stworzenia fotomontaży przez studentów fotografii, a zabytkowe obiekty z kolekcji etnograficznej inspiracją do reinterpretacji i zaproponowania współczesnych wersji w formie prototypów dla adeptów wzornictwa Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku. Z kolei studenci etnologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu podjęli się badań terenowych uwzględniających kwestie zmian klimatycznych, migracji i dziedzictwa kulturowego na Półwyspie Helskim.
Wystawa „Schronienie: dobrostan” jest finiszem projektu, ale zarazem punktem wyjścia do dalszej rozmowy o naszej wspólnej przestrzeni. Jak zmienić wszechobecny konsumpcjonizm w bardziej zrównoważony styl życia? Jak powrócić do bardziej racjonalnych i wspólnotowych praktyk naszych przodków? Jak aktywnie działać na rzecz ochrony przyrody? Jak zapraszać nowych współmieszkańców do wspólnego tworzenia lokalnej kultury opartej na wielokulturowym dziedzictwie? Zapraszamy do działania na rzecz naszego dobrostanu!
Wystawa „Schronienie: dobrostan” realizowana jest w ramach projektu „Schronienie – klimat, migracje, dziedzictwo”, który jest współfinansowany ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego 2014–2021 oraz Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu „Kultura”, Działanie 2 „Poprawa dostępu do kultury i sztuki”. Wspólnie działamy na rzecz Europy zielonej, konkurencyjnej i sprzyjającej integracji społecznej.
Więcej o wystawie: kliknij tutaj
Patronat honorowy nad wystawą objęła Ambasada Republiki Islandii w Polsce.
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Wystawa Schronienie: dobrostan | Shelter: wellbeing
Oddział Etnografii Muzeum Narodowego w Gdańsku
ul. Cystersów 19, Gdańsk
Wystawa czynna od 26.10.2023 do 1.09.2024
