Aby lepiej zrozumieć relacje las - człowiek - drewno prześledźmy, w pewnym uproszczeniu, historię leśnictwa w Europie. Rozejrzymy się po otaczającym nas, najbliższym lesie - 99 procent wszystkich lasów w Polsce i Europie, bez wyjątku, spotkał ten sam los - 200 - 300 lat gospodarki leśnej. Aby zrozumieć przyczyny i skutki gospodarki leśnej wróćmy do Europy na przełomie XVII i XVIII wieku. Do tego czasu każdy, kto potrzebował czegokolwiek szedł do lasu i sobie brał. A czego potrzebował? Wszystkiego - począwszy od gruntu pod uprawę i wypas , pod budowę, drewna, żywności, lekarstw, odzieży, potażu (powszechnie stosowany przy produkcji mydła, szkła, wyrobów ceramicznych, bielenia tkanin oraz jako nawóz)., smołę, węgiel i co tylko. W onym czasie coraz częściej ludzie szli do lasu po coś i wracali z niczym ..... bo lasu już nie było. Tak! W Europie ówczesnej było dużo, dużo mniej lasów niż obecnie. Pozostały w przeważającej części obszary lasu niedostępne dla ówczesnych możliwości transportowych i ludzkich. Owszem, regionalnie nie było najgorzej ale trend w skali kontynentu był katastrofalny. Sprawą zajął się pewien niemiecki księgowy i administrator górniczy - Hans Carl von Carlowitz. Zaproponował, że ze trzeba zacząć gospodarować lasem racjonalnie i po pierwsze trzeba go sadzić tam gdzie go nie ma a po drugie trzeba zmierzyć ile lasu jest i ile można z niego wyciąć żeby drewna wystarczyło na kolejne lata, w co najmniej tej samej ilości lub większej . I tak pojawił się zawodowy leśnik i pojęcie zrównoważonego leśnictwa. Kim byli pierwszy leśnik? Najczęściej był byłym dowódcą wojskowym. Do zarządzania gospodarstwem leśnym nadawał się zupełnie dobrze. Stąd mundury i wojskowy sznyt w leśnictwie. Wyposażony w sformułowany instrukcyjnie podręcznik potrafił skutecznie zarządzać lasem (w tym łowiectwem) i chronić go przed szkodnictwem (kradzieże drewna, kłusownictwo). Jednak do tego by pomierzyć i opisać las, czyli rozpoznać jego zasoby, potrzebny był leśnik wykształcony do tego celowo. Tak powstało urządzanie lasu i zawód urządzeniowca. Urządzaniem nazwano tą dziedzinę leśnictwa która zajmowała się pomiarem, opisem i planowaniem na długie okresy czasu gospodarki leśnej (co najmniej 10 lat, a czasem i 100 lat). Z czasem powstały szkoły dla leśników począwszy od tych szkolących gajowych aż po uczelnie uniwersyteckie.
Torfowisko
Niezwykle dramatyczny wyścig, a może i walka toczyła się w Europie o zasoby leśne przez kolejne 250 lat. W ekonomice rolnej i leśnej królowała wówczas teoria renty gruntowej - grunt ma przynosić co najmniej tyle dochodu ile jego wartość pieniężna kapitalizowana w banku. Leśnicy chwytali się najróżniejszych metod by karmić potwora jakim był rozwój gospodarczy, cywilizacyjny i wojny Europy. Gdyby ten wyścig przegrali to dziś epoka industrialna byłaby przedmiotem traktatów futurystycznych. Każdy statek płynący do Nowego Świata i każde czółenko tkackie z rewolucji przemysłowej zawdzięczała cywilizacja europejska pracy leśnika. Leśnicy imali się każdego pomysłu by wyhodować drewno z zachowaniem ciągłości dostępu do jego zasobów. Tak, przez co najmniej dwa stulecia liczyło się wyłącznie drewno - szybko i dużo. Ściągano z całego Świata najróżniejsze gatunki, a wśród gatunków nasiona tych drzew, które były najwyższe i najgrubsze. Wszystko po to by na danej powierzchni urosło możliwie najwięcej drewna. Nie było miejsca na nieobsadzoną polanę w lesie , na dziuple w drzewie, żaden kawałek gruntu nie mógł być nieużytkiem czy bagnem. W drugiej połowie XIX wieku dziesiątki tysięcy francuskich jeńców pod nadzorem Prusaków kopało tysiące kilometrów rowów melioracyjnych od Alzacji aż po Kłajpedę. Każdy z elementów gospodarki leśnej, począwszy od uprawy leśnej, przez kamień kierunkowy przy drodze i ziemiankę na beczki z żywicą aż po rów melioracyjny był zaplanowany. W tym czasie w Europie trwał bum gospodarczy i.... wojny i tak na zmianę. Gospodarka europejska rozwijała się na granicy katastrofy do początku XX wieku. - katastrofy braku surowca jakim jest drewno. Wydawało się że na początku XX w gospodarka leśna złapała pierwszy oddech - przyrost zasobów leśnych zaczął wyraźnie przyspieszać. Można było się w lesie trochę rozejrzeć, nastał czas na refleksję o innych składnikach lasu poza drzewami. Nie na długo, bo dwie wojny światowe i inne nieco mniejsze dokonały sporego spustoszenia. Znowu potrzeba było 40 lat na odbudowę bazy... i znowu na krawędzi , choć tym razem z miejscem na refleksję choćby niewielką nad ochroną zasobów przyrodniczych. W tym czasie powstały pierwsze formalne rezerwaty i parki narodowe (w tym Puszcza Białowieska) oraz rozpoczęto czynną ochronę poszczególnych gatunków roślin i zwierząt. Gdy kadry leśnej brakowało, to wykształceni leśnicy zajmowali się przede wszystkim planowaniem czyli urządzaniem lasu.
Włochatka. Foto P. Wenta
Taki sam los spotkał lasy pomiędzy Wejherowem i Jeziorem Żarnowieckim a brzegiem Bałtyku. Pierwsze wzmianki o planowej, świadomej i profesjonalnej gospodarce leśnej pochodzą z połowy XVIII stulecia. Każdy z ponad 20 tysięcy hektarów lasu rosnącego w tych granicach jest wynikiem gospodarki leśnej: i ten wydający się dzikim naturalnym ostępem puszczy i ten wydający się plantacją drewna. Współcześni wejherowscy leśnicy maja ten komfort, ze odebrali gruntowne wykształcenie, mają do dyspozycji liczne narzędzia informatyczne i ….kosmiczne (GPS, zobrazowania satelitarne itp.). Głosy nawołujące do zwiększenia podaży drewna nie mają współcześnie wagi decyzyjnej. Spełniając społeczne oczekiwania leśnicy mogą poświęcić się poszukiwaniu metod gospodarowania zmierzających do jak najlepszej ochrony zasobów przyrodniczych. Tak powstały unikalne metody ochrony włochatki i sóweczki (sów leśnych) oraz ochrony leśnych gatunków nietoperzy. Od kilkunastu lat funkcjonuje sieć 110 zbiorników małej retencji. Udoskonaliliśmy system diagnozowania stanu siedlisk zmierzając do wzorca jakim jest potencjalna roślinność naturalna.
autor : Tomasz Wiczanowski
Darzlubie, 14 listopada 2022
